Gilze is een van de oudste dorpen in de regio. In juli 1992 organiseerde de gemeenschap van Gilze een feestjaar waarbij 1000 jaar Gilze werd gevierd met diverse activiteiten. Uit de jubilea van de verenigingen en stichtingen bleek de historische waarde. Hieronder treft u een uiteenzetting van 100 jaar georganiseerde gezondheidszorg in Gilze.
- De geschiedenis van St.Franciscus
In 2018 heeft de Stichting Huize St. Franciscus haar 100 jarig bestaan uitbundig gevierd met mooie activiteiten voor zowel bewoners en personeel alsook oud personeel met een reunie. Dezelfde zusters van deze stichting speelden een grote rol in de daarop volgende jaren. De geschiedenis van St.Franciscus is alom bekend met de verhalen van Mej.v. Miert en Dhr. Schrauwen die legaten beschikbaar stelden voor de ziekenverzorging in Gilze.
Mej. van Miert, overleden op 12 november 1918 gaf haar woning aan de Raadhuisstraat in Gilze aan de Elizabethstichting in Breda, met als voorwaarde dat in Gilze de ziekenzorg ter hand zou worden genomen in georganiseerd verband. De Elizabethstichting in Breda stuurde 3 zusters naar Gilze.
De zusters waren nog maar enkele maanden in Gilze, toen begonnen werd met het werven van leden voor het Wit-Gele Kruis. De toenmalige afdeling van het Rode Kruis, ging op in het Wit-Gele Kruis. Zij hebben een moeilijke start gehad in Gilze, mede doordat de zusters zelf armoede hadden, maar ook door de tegenwerking van pastoor Van Waes die er niet in gekend was dat deze zusters zich in Gilze hadden gevestigd.
Deze pastoor is later door diezelfde zusters verzorgd op zijn sterfbed, alwaar hij in ruime mate zijn excuus heeft aangeboden.
De zusters kregen af en toe een gulden of wat eieren van een patiënt, en zo is de wijkhulp in Gilze begonnen met als voorganger zuster Petra van Lierop geb.22 mei 1882, van de St. Elizabeth stichting in Breda. Ze is overleden 11 maart 1971. Er hebben nadien nog 11 zusters van de Elizabethstichting Breda, gediend in de wijkhulp Gilze.
- Oprichting Wit-Gele Kruis
Op 20 mei 1919 werd het Wit-Gele Kruis officieel opgericht. De toenmalige burgemeester Dhr.G. van Poppel werd de eerste voorzitter. In het oprichtingsjaar werden 452 leden ingeschreven. De contributie werd naar draagkracht minimaal F.0,50 per jaar. Het werd een groot succes mede door de inzet van de zusters van Breda.
De eerste wijkverpleegster zuster Petra kreeg toen een honorarium van F.500,- per jaar, wat voor die tijd redelijk tot goed was in vergelijking met de vergoedingen voor dit werk in omliggende dorpen. Bovendien kreeg de wijkzuster van de vereniging een paraplu, overschoenen, laarzen en een mantel. De wijkverpleging kwam tot en met De Haansberg bij Rijen en het dorp Hulten in zijn geheel: vandaar uiteindelijk de naam Wit-Gele Kruis Gilze – Hulten.
De afstanden moesten te voet worden afgelegd, en dat gaf al gauw problemen. De bisschop, de overste en geestelijk adviseur moesten er aan te pas komen om toestemming te krijgen dat een religieuze zuster zou mogen fietsen. Na het leren fietsen, kon de zuster uiteindelijk meer zieken bezoeken in Gilze en Hulten.
In 1922 werd voor het eerst melding gemaakt van overheidssubsidies. Gilze kreeg in 1922 F.297,- van de overheid en F.50,- van de gemeente. Dat het Wit-Gele Kruis nauw verbonden was met St. Franciscus was logisch, daar ook hier de zusters van de Elizabeth stichting heel actief waren. De hulpmiddelen zoals krukken e.d. lagen dan ook in een soort magazijn bij het Gasthuis zoals dat toen genoemd werd. Ook de spreekuren werden daar gehouden.
Waardering
Het vele werk dat door de zusters van de Elizabeth stichting werd gedaan, werd door de Gilzer bevolking steeds meer gewaardeerd. Zo werd in 1928 bij gelegenheid van het zilveren professie feest van Zr. Xaveria een gouden monstrans met inscriptie aangeboden door het Wit-Gele Kruis, als huldeblijk aan de gehele Congregatie.
40 jarig bestaan van het Wit-Gele- Kruis
Bij het 40 jarig bestaan van het Wit-Gele- Kruis werden aan het gasthuis koperen kandelaars geschonken voor de kapel en bij het afscheid van Zr. Leonore als wijkverpleegster een Franciscus beeld. Tot bij het 50 jarig bestaan van St. Franciscus werd een radio aan de zusters geschonken.
Tot grote verbondenheid met de Stichting St.Franciscus werd een overeenkomst gesloten met de congregatie dat het domicilie van de religieuze wijkverpleging in Huize St. Franciscus zou blijven.
Preventief werk
Er werd ook preventief hard gewerkt aan de gezondheidszorg in Gilze. Dr. Hoeks, huisarts in Gilze gaf al in 1923 een cursus gezondheidszorg . Dat blijkt ook uit de jaarverslagen nadien .ook de voorlichting over de prenatale zorg krijgt hierbij al aandacht.
Vooral ook de TBC besmettingen kregen veel aandacht. ruimtes werden afgesloten soms met plakband, om daarna de ziekte verwekkende bacteriën te kunnen bestrijden.
- Zuigelingen-Bureau
In 1932 werd op uitnodiging van de toenmalige Kapelaan Koopmans een vergadering belegd om te komen tot de oprichting van een zuigelingenbureau. Op 1 mei 1932 werd een voorlichtingsvergadering gehouden waar Dr. Mol uit Etten het woord voerde. Het Districtsconsultatiebureau voor zuigelingen was een feit geworden.
De Streekfunctie die Gilze ook op andere terreinen vervult kwam daarmee opnieuw tot uiting. Dit bureau werd n. m. bezocht door moeders met kinderen Gilze en Hulten, maar ook uit Rijen, Chaam, Alphen, Riel, Baarle-Nassau en Ulicoten. De betreffende gemeentebesturen participeerden ook in de kosten.
In de oorlog 1940-45 kwam de streekfunctie te vervallen omdat de bezetter geen benzine bonnen meer beschikbaar stelde voor dit werk.
Het Zuigelingenbureau, zoals dat toen werd genoemd, bleef voor Gilze en Hulten wel bestaan binnen de organisatie van het Wit- Gele Kruis.
- Kraamverpleging
In 1937 kreeg de ambtenaar van de burgerlijke stand in Gilze een schrijven van de officier van Justitie dat het aantal levenloos geboren kinderen in Gilze 6% bedroeg, in tegenstelling tot het gemiddelde van 2,5 % in de rest van de regio. Het was een goede reden voor nog meer prenatale zorg en kraamverpleging.
Nog datzelfde jaar werd een volledig bevoegde kraamverpleegster in dienst genomen. Het werd de lekezuster Mej.Buren. In 1938 werd ook nog een kraamverzorgster in dienst genomen. Zr. Mej. Botermans zal, zo blijkt uit de jaarverslagen heeft 328 kraamvrouwen verzorgd in die periode.
- E.H.B.O.
Uit de ervaringen van de wijkverpleegsters bleek dat er zich nogal wat ongevallen voordeden, vooral op boerderijen en in fabrieken. Op advies van de zusters werd in 1939 gesproken over de oprichting van een E.H.B.O.in Gilze en verzorging van cursussen.
Dat werd door het Wit-Gele Kruis graag ondersteund. Op 25 september werd een oprichtingsvergadering voor de E.H.B.O. gehouden. Daarbij werd door de voorzitter van het nationale commissie het belang uiteengezet van het grote nut van de E.H.B.O. Spreker gaf daarbij aan dat het eigenlijk op de school al onderwezen dienden te worden!
Wederom was het de huisarts Dr. Hoeks die aangaf de cursussen wel te willen verzorgen. Een cursus zal 52 uren gaan duren waarna een diploma met een geldigheidsduur van 3 jaren afgegeven zou worden. De contributie in die tijd was 10 cent per week en voor grote gezinnen waar meerdere leden waren, 5 cent p.p. per week.
Niet minder dan 145 cursisten werden ingeschreven tijdens de oprichtingsvergadering op 25 september 1939.
Burgemeester Sweens
Uit verhalen van overlevenden is gebleken dat in Gilze, wat behoorlijk te lijden had gehad onder de oorlog, de E.H.B.O. al vrij gauw zijn nut had bewezen. Burgemeester Dhr. Sweens werd benoemd als beschermheer van de E.H.B.O. Ook werd een bestuur gekozen.
Het 40 en 50 jarig bestaan werden gevierd met o.a. wedstrijden in regionaal verband. Door de jaren heen kregen tenminste 4 EHBO- ers een Koninklijke onderscheiding. Onder hen de gebroeders Willem en Jan van Hoek voor hun heldhaftig optreden bij een arbeidsongeval op een boerderij.
De E.H.B.O. van Gilze is door de jaren heen een actieve vereniging geweest met tot rond de eeuwwisseling ruim 120 leden. Door de komst van ARBO wetgevingen en b.v. BHV cursussen is het ledenaantal in de beginjaren van de 21e eeuw gehalveerd.
Op 25 september 2019 bestaat de vereniging 80 jaar.
Hart Voor Gilze
Naast de E.H.B.O. vereniging werd in 2006 een stichting opgericht die zich ging bezig houden met het levensreddende werk van reanimeren. De stichting onder de naam Hart Voor Gilze, kreeg binnen een heel korte tijd veel steun uit het dorp. Vooral het bedrijfsleven gaf financiële steun voor de aanschaffing van de oefenmaterialen. Gilze was opnieuw een soort van voorloper in dit werk.
Het eerste AED apparaat werd door de dorpsgenoot J.K. beschikbaar gesteld en werd geplaatst bij de receptie van Huize St.Franciscus. Binnen een jaar tijd stonden er ook 7 AED apparaten in het dorp, die nodig zijn om een eventuele reanimatie te laten slagen.
Rabobank de Zuidelijke Baronie heeft in samenwerking met de verschillende gemeentebesturen uit dezelfde regio het plan opgepakt om die dorpen Hart-safe te maken zoals ze dat noemen. In 2010 stonden alleen al in Gilze 38 AED apparaten bij bedrijven en her en der in het dorp die ter beschikking zijn voor de hulpverleners.
In 2015 waren er ca. 400 deelnemers die grotendeels uit Gilze zijn, maar ook weer uit de regio Riel, Rijen Chaam enz. Bij tenminste 3 patiënten in Gilze was men er op tijd bij, met reanimatie en de EAD.
De oorlog: 1940 – 1945
Dhr. Sweens die voorzitter was van het Wit – Gele Kruis, werd in 1941 benoemd als burgemeester van de gemeente Dongen. In de oorlog werd het voorzitterschap waargenomen door Dhr. J. v. d. Wildenberg Sr. Het was een moeilijke tijd en soms bizarre omstandigheden waarin gewerkt moest worden.
Het Wit- Gele Kruis was vrijwel de enige organisatie op R.K. grondslag die door de bezetter met rust gelaten werd. Daaruit mag worden opgemaakt dat ook zij het belang van het WGK werk inzagen. Door de artsen en wijkverplegende werd veel werk verzet in die jaren, waarvan weinig is beschreven in de geschiedenis van Gilze. Niet alleen de ongevallen, maar ook de besmettelijke ziekten zoals TBC lagen op de loer en eisten slachtoffers. Ook het grote uitgestrekte werkterrein vroeg veel inspanning. Het was dringend en noodzakelijk dat de wijkverpleging werd uitgebreid. Zr. Roberta werd aangenomen, en kwam op 1 januari 1945 in dienst.
Vele inwoners van Gilze moesten in de oorlog naar elders evacueren vanwege het oorlogsgeweld. Desondanks bleven velen het Wit- Gele Kruis trouw, door soms, zelfs achteraf de contributie alsnog te betalen.
Na de oorlog moest het WGK werk in volle omvang worden hervat. Begin 1946 werd Dhr. Hoeks die heel veel werk had verzet in de oorlog, geinstalleerd als voorzitter van het WGK Gilze. In 1950 werd afscheid genomen van Dhr. C. Rubbens die vanaf de oprichting zijn beste krachten had gegeven aan het Wit-Gel Kruis van Gilze.
Door de vele TBC patiënten in de regio werden plannen gemaakt voor het bouwen van sanatorium De Klokkenberg In Breda. Het Wit – Gele Kruis in Gilze heeft dit op diverse manieren ondersteund.
Bouwplannen wijkgebouw
Al voor de oorlog waren er plannen om te komen tot het bouwen van een wijkgebouw voor Gilze. In 1953 werd uiteindelijk besloten om een nieuw gebouw op het plein in Gilze te gaan bouwen. De leden van Gilze aanvaardden zelfs een contributieverhoging om dit mogelijk te maken.
Het gebouw werd aanbesteed voor F.68.390, – ( zou nu € 31.000,- zijn ) In 1954 en ’55 leefde de gemeenschap van Gilze mee met de ontwikkeling van het WGK gebouw op het plein in Gilze.
Financiële ondersteuning
Naast de eerder genoemde contributieverhoging werd allerlei activiteiten ontwikkeld om het geheel financieel te ondersteunen. Duivenvluchten, oliebollenactie. Verkoop van eieren, maar ook b. v. naast de gebruikelijk oktoberkermis werd voor het eerst een zomerkermis georganiseerd, die vele jaren daarna nog gehouden werd.
De gemeente verstrekte een renteloze lening om e.e.a. te financieren. Deken van der Made die eerder al grond had geschonken voor de bouw van het Wit-Gele Kruis, schonk ook nog eens F. 16.500 ,- voor dit project.
Dhr.Hoeks de grote voorganger van al deze plannen en uitvoeringen is in 1954 overleden en kon de ingebruikstelling dus niet meer meemaken. Nog een groot verlies in die tijd, 10 februari 1954 datzelfde jaar overleed ook Deken van der Made die zoveel had betekend voor het WGK in Gilze. Het voorzitterschap kwam in 1954 in handen van Dhr. A. Kruysen.
Ook Gilze groeide snel in de naoorlogs jaren tegenwoordig noemen ze dat de babyboom. Een derde wijkverpleegster werd aangesteld in de persoon van Zr. W. Blaauwhof. In 1968 brachten de gezamenlijke leden van Gilze en Hulten F.26.000,- contributie bijeen, er waren toen ca. 1600 leden.
Opening Wit- Gele kruis gebouw
In 1955 werd het nieuwe Wit – Gele Kruis gebouw aan het plein in Gilze geopend, door de inzegening door Pastoor Driessen. Voor het interieur en aankleding werd door de zusters Franciscanessen en vele vrijwilligers uit Gilze een fancy fair georganiseerd.
Zwarte bladzijde
In 1958 was Gilze erg verdeeld. Door een arbeidsconflict inzake kraamzorg werd Gilze ongewild in diverse groeperingen opgesplitst. Wijkverpleging, huisarts en zelfs de geestelijk adviseur waren het oneens over enkele zaken. Het is hoog opgelopen zodat het zelfs de landelijke pers haalde.
Een volksreferendum, verkiezingen en een commissie van goed diensten moesten er aan te pas komen om de gemoederen te sussen. In mei 1959 was de storm gaan liggen, en kon het Wit- Gele kruis doorgaan met haar activiteiten. Dhr. C. A .Buys nam het voorzitterschap op zich.
50 Jarig jubileum
10 Jaar na de crisis bij het Wit – Gele Kruis, was er weer reden om te feesten. 5 Juli 1969 werd in een 3 daags programma het gouden jubileum van het Wit- Gele Kruis gevierd.
Gebruikelijk natuurlijk voor een RK vereniging, werd op 5 juli een plechtige eucharistieviering om God dank te brengen voor alles wat in die 50 jaren was verwezenlijkt. Het verzoek aan de Gilzenaren om te vlaggen en ook op de lagere school werd een soort wedstrijd gehouden wie het mooist een werkstukje of kunststukje kon maken.
De 50 jaar deskundige hulp in de gezondheidszorg werd mooi gevierd. Ook werd een project buiten Gilze op touw gezet.
Samosir een eiland in Indonesië in het Toba- meer had dringend behoefte aan hulp. Er was een soort hospitaaltje in aanbouw, maar de middelen ontbraken om het af te bouwen. De zusters van St. Elizabeth die ook bij St. Franciscus werkten hadden daar het project in handen.
Gilze was dankbaar voor alles wat deze zusters voor ons dorp hadden gedaan en zette spontaan een actie op. Het geheel werd aanbevolen door een comite van aanbeveling gevormd door een 30 tal notabelen en geestelijken uit Gilze en omstreken.
Dagopvang
Op 23 mei 1989 werden door het Wit- Gele Kruis bestuur de dagopvang ter hand genomen. Er waren 3 jaren van overleg aan vooraf gegaan. Een laagdrempelige zorg voor gehandicapten en eenzame mensen. Een geweldig team van vrijwilligers startte in het voormalige Raadhuis Nieuwstraat 24.
16 Jaar lang hebben een 30 tal vrijwilligers aan meerdere mensen uit Gilze en Molenschot hier een leuke dagbesteding gegeven in “De Huiskamer”.
Toen het Wit- Gele kruis op 29 september 1998 werd opgeheven, werd een zelfstandige stichting opgericht, De Dagopvang Gilze. Het bestuur van de dagopvang kreeg een financiële bestaansgarantie van het geliquideerde Wit – Gele Kruis.
In 2006 was er sprake van verhuizing van deze activiteiten van het oude raadhuis naar De Schakel in Gilze. De leiding kwam in handen van Thebe, die met de nodige vrijwilligers onder de naam van “ De Ontmoeting “ nog in de Schakel werkzaam zijn.
Jaar van de gehandicapten
Het jaar 2003 werd landelijk uitgeroepen als het jaar van de gehandicapten. Enkele vrijwilligers van de Dagopvang, De Gong, De Zonnepitten en woonunit De Wevershof staken de koppen bij elkaar om gezamenlijke activiteiten te organiseren. Wat een succes voor Gilze!
Binnen 14 dagen werd € 7000,- bij elkaar gehaald om dit jaar een bijzonder aanblik te geven. Harmonie St Cecilia, VV Gilze, Wandelvereniging De Locht en vele anderen leverden hun bijdrage. “Een dorp om trots op te zijn”, was de krantenkop van 18 juni 2003 .
- Resume
Uit de verschillende archiefstukken is duidelijk dat er door de jaren heen een enorme daadkracht uitging van de bevolking van Gilze. Met name het vrijwilligerswerk, alleen al bij St. Franciscus nu 130 vrijwilligers, maar ook bij EHBO, Hart voor Gilze, hulpcentrale, dagopvang enzovoort. Geschat wordt dat circa 350 personen vrijwilligerswerk doen in de gezondheidszorg.
De gezondheidszorg taken zijn door de jaren heen door andere organisaties overgenomen o.a. Thebe en zorgcentrum St. Franciscus die beide thuiszorgtaken verrichten in Gilze. Vele organisaties zijn inmiddels ondergebracht in De Flair aan de Lange Wagenstraat in Gilze. Met tandartsenpraktijken en fysiotherapeuten bij elkaar genomen mag Gilze blij zijn met de voorzieningen die in 100 jaar zijn opgebouwd en m.n. ook voor een gedeelte door de eigen bevolking.
Deze geschiedschrijving is mede tot stand gekomen door de uitvoerige beschrijving van het 50 jarig bestaan van het Wit-Gele Kruis Gilze, door Dhr. Cees de Bont, die in die tijd secretaris was van deze vereniging. Verder het persoonlijke archief van de schrijver van dit verhaal Dhr. A. Koijen, die ten tijde van de Liquidatie van het Wit- Gele Kruis in 1989 voorzitter was en van het gehele archief een copy heeft gemaakt. Het originele archief is in 1989 overgedragen aan de gemeente Gilze en Rijen. Ook is informatie gehaald uit: “Gezonden Naar Zieken “1880 – 1980 “ , van de Zusters Franciscanessen in Breda.
