Regelmatig zie ik haar op straat lopen; een lange, magere oude vrouw met krukken om op te steunen. Tergend langzaam komt ze vooruit. Om zich te wapenen tegen de kou heeft ze een warme shawl om haar hoofd gewikkeld. Ze loopt altijd alleen. Geen hondje, geen man, geen vriendin, niemand die haar ooit vergezelt. Ik kan er niets aan doen, maar ik heb het met deze vrouw te doen.
Dit terwijl ik haar helemaal niet ken. Waarom plak ik gelijk het etiket zielig en eenzaam bij haar op? Het beeld dat ik heb van haar is puur gebaseerd op haar kwetsbare uiterlijk. Binnenin schuilt wellicht een sterke en gelukkige vrouw die graag alleen een wandeling maakt.
Ik dacht altijd van mezelf dat ik mensen goed kan doorgronden, dat ik mensenkennis heb. Maar als ik erover nadenk schrijf ik mensen, vaak onbewust, te makkelijk een bepaald kenmerk toe. Eerlijk is eerlijk, dit ‘labelen’ doen we allemaal. Het maakt de wereld een stuk overzichtelijker. Zo hoef je je niet in alles en iedereen te verdiepen (wat ondoenlijk is) én heb je toch een beeld. Iemand die je niet goed kent is gezellig of saai, lelijk of knap, zwak of sterk, extravert of introvert, intelligent of dom … Ook al is dat beeld volkomen ontoereikend en waarschijnlijk vaak zelfs onterecht, het biedt wel houvast.
Op de camping waar ik als kind veel kwam, maakten ze het helemaal bont. Daar gaven ze mensen zelfs bijnamen om de meest vreemde associaties. Een verregaande vorm van labelen zeg maar. Ene Kees die ooit de gezamenlijk te gebruiken koelkast had gerepareerd werd vanaf dat moment ‘Kees Koelkast’ genoemd. De man die ooit had verteld dat hij graag in zijn badjas bij de open haard zat was ‘De Open Haard’. Een stokoud stel dat de godganse dag met de heggenschaar en kantenknipper (om de kantjes van het grasveld te kortwieken) in de weer was, kreeg de bijnaam ‘De Knippers’. Ik zweer het je, tot de dag van vandaag heb ik geen idee hoe deze mensen eigenlijk heten.
Het Swiebertje-effect
Als het om de wereld begrijpelijk te maken en bijnamen gaat, is dit labelen nog functioneel en soms zelfs grappig te noemen. Het wordt vervelend wanneer een associatie, in dit geval een rol, je je hele leven blijft achtervolgen. Iets waar de in 2005 overleden acteur Joop Doderer, die twintig jaar lang de zwerver Swiebertje speelde, over mee kon praten. Hij werd zodanig geassocieerd met één bepaald personage dat het publiek hem niet meer in een andere rol accepteerde. Lullig als je acteur bent en dus niet meer de kans krijgt om je vak uit te oefenen. Dat wat hij graag deed werd hem als het ware afgenomen. In dit geval kun je je afvragen of hij het ook niet vooral aan zichzelf te wijten had: moet je maar niet twintig jaar dezelfde rol blijven spelen. Maar toch… ik hoop dat de man genoeg zelfvertrouwen had om in ieder geval in zichzelf te blijven geloven.
Dat jij nog kunt lachen…
Het is nog kwalijker wanneer die ene associatie je niet alleen je hele leven blijft achtervolgen, maar als deze ook nog eens negatief is. Dat je een beschamende eigenschap of ongewenst kenmerk toebedeeld krijgt die de status van jou als persoon verlaagt en alle andere eigenschappen overschaduwt. Een superieure ‘wij-groep’ met ‘wij-gevoelens’ kijkt dan neer op jou als onderdeel van een ‘zij-groep’ met een lagere status. Een status die je krijgt doordat je wordt geassocieerd met iets negatiefs. Je bent dan in de ogen van de ander bijvoorbeeld dom, crimineel, vies, lui, of zielig. Dit wordt ook wel stigmatiseren genoemd.
Zonder mezélf nu in een hokje te plaatsen (dat zou wel heel dom zijn en het juist in de hand werken), kan ik me een klein beetje inleven in hoe het moet voelen om gestigmatiseerd te worden. In dit geval het stigma onder de naam ‘zielig’. Een tijdje geleden kwam ik in de supermarkt een bekende tegen en in een kort gesprekje waarbij ik ergens om moest lachen zei hij letterlijk: “Dat jij nog kunt lachen, na alles wat jullie meemaken…” Lachen wordt blijkbaar niet meer van mij verwacht. Lachen en zielig zijn gaan niet samen. Wanneer hij mij had gezien met dikke, roodomrande ogen en een verzuurd gezicht dan was dat een passender plaatje geweest. Gewoon naar een feestje gaan vinden sommige mensen ook heel knap voor een zielig iemand. Want waarom zou ik naar een feest gaan? Om over zware problematiek te praten en mezelf vooral nog zieliger te (laten) voelen? Of zou het zo kunnen zijn dat ik misschien lekker wil ontspannen, lachen, dansen? Ik moet echt oppassen om niet in de valkuil van de ‘self-fulfilling prophecy’ te vallen. Dat ik onbewust mijn gedrag ga afstemmen op wat van me verwacht wordt, omdat dat nu eenmaal aansluit op een eenzijdig beeld dat mensen makkelijk vormen.
Fake to the top
Blijkbaar is het dus best lastig om een goed beeld van iets of iemand te vormen en dit wordt alleen maar een grotere uitdaging. Een overvloed aan vaak eenzijdig belichte informatie via de (sociale) media, vermindering van persoonlijk contact, nepnieuws en kunstmatige intelligentie gaan een steeds grotere rol spelen. Want wat is waar? Voor je het weet denk je iets te zien of horen dat echt is en blijkt het hartstikke nep te zijn. Zo kunnen door kunstmatige intelligentie nepvideo’s gemaakt worden die verontrustend echt lijken. Daarbij verandert zomer in winter of dag in nacht terwijl je met het blote oog absoluut niet ziet dat er met de video is gerommeld. Onderzoekers van de Universiteit van Washington presenteerden video’s waarin ze Obama dingen laten zeggen die hij nooit heeft gezegd. Dus ook op het gebied van spraak ben je gemakkelijk om de tuin te leiden.
Dat iets faken je ook nog eens heel ver kan brengen bewijst de Engelse journalist Oobah Butler. Een niet bestaand restaurant in Engeland genaamd ‘The Shed’ wist hij op 1 november op de eerste plek in de Tripadvisor van alle restaurants in Londen te krijgen. Deze journalist die het voor elkaar kreeg zijn schuur in Londen aan te prijzen als exclusief restaurant had hiervoor niet heel veel nodig. Hij bouwde een website, zorgde voor veel nepreviews en hij bedacht een eigenaardig menu: om extra op te vallen had hij alle gerechten genoemd naar een humeur. Telkens als mensen belde om te reserveren maakte hij ze wijs dat het restaurant volgeboekt was. Puur door online geloofwaardig en begerenswaardig over te komen, kon hij met zijn neprestaurant de top bereiken!
Eerlijk
Behoorlijk schokkend dat nep en echt vaak nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn. De online wereld brengt ons veel, maar vraagt ook een andere, kritische manier om naar iets te kijken. Anders bestaat het risico dat we ons vertrouwen verliezen en gedesillusioneerd raken. Klakkeloos alles geloven wat je via internet tegenkomt is dus niet slim en het staat een zuivere en zo eerlijk mogelijke beeldvorming in de weg. Iets wat in de ‘echte wereld’ al moeilijk genoeg is.
Waar je in ieder geval wel op kunt vertrouwen is dat het binnenkort kerst en oud & nieuw is. Dagen die je natuurlijk het liefst samen met échte mensen viert en waar nep uit den boze is. Of het moet zijn dat het om de boom gaat. Dan maakt het niet uit.
Fijne kerstdagen en een liefdevol en eerlijk 2018!
Claudia Hovers
Ondernemer, moeder van Emma en Gitte, content marketeer, vrijwilliger bij HalloGilzeRijen, getrouwd met Pascal, columnist, muziek-, yoga- en zumba liefhebber.
Nb: deze opsomming is verre van volledig, de volgorde willekeurig, kan aan verandering onderhevig zijn en er kunnen geen rechten aan worden ontleend ?
